تله بی ارزشی یا تله ی نقص چیست؟

  • زمان مطالعه:۵ دقیقه

آیا شما هم به تله بی ارزشی مبتلا هستید؟
حتماً می پرسید این تله چه نشانه هایی دارد؟
آیا تا به حال بدون اینکه کار احمقانه ای انجام داده باشید، احساس حماقت یا بی ارزشی کرده اید؟!
یعنی مثلاً حس کنید که: من نمی توانم چیز جدیدی یاد بگیرم! من توانایی و مهارتی ندارم!
من پر از عیب و نقص و ایراد هستم! من بی فایده ام! به هیچ دردی نمی خورم!
در هیچ چیز موفق نیستم! من شایسته ی هیچ اتفاق خوب و مثبتی در زندگی نیستم!

موضوع این مقاله از فرافکر تله بی ارزشی یا تله ی نقص است. احساساتی که نام بردیم، در طول زندگی اغلب ما انسان ها، چندباری به سراغ ما می آیند. ولی کسانی که به این تله بی ارزشی مبتلا هستند، هرروز با این احساسات زندگی می کنند.
در ساده ترین تعریف، مبتلایان به این تله، همواره احساس می کنند به اندازه کافی خوب نیستند.
بنابراین اگر شما هم چنین احساسی را تجربه می کنید، یا کسی را با چنین شرایطی می شناسید، یادگرفتن درباره این طرحواره برای شما نیز بسیار مفید خواهد بود.

آنچه در این مقاله می خوانید:

تله بی ارزشی یکی از ۱۸ طرحواره یا تله ای است که در طرحواره درمانی معرفی کردیم. اینک قصد داریم بیشتر درباره مفهوم، علائم و آسیب های تله بی ارزشی صحبت کنیم. در پایان این مطلب شما می توانید تله بی ارزشی را هم مانند تله رهاشدگی که پیش از این معرفی کردیم، بشناسید و کاملاً با علائم آن آشنایی خواهید داشت. درنتیجه می فهمید که خودتان به این تله مبتلا هستید یا نه؟

تله بی ارزشی چیست و از کجا نشأت می گیرد؟

طرحواره بی ارزشی هم مانند سایر تله های زندگی در دوران کودکی شکل می گیرد؛ زمانی که پدر و مادر یا سایر شخصیت های مهم زندگی کودک، به او می گویند: تو نمی توانی از پس فلان کار بربیایی! تو در این چالش موفق نمی شوی!
نحوه ی تلقین چنین احساساتی، می تواند در قالب بیان کلمات یا رفتارهای آنها باشد.

مطالعات انجام شده پیرامون ریشه ی احساس بی ارزشی، نشان می دهد که وقتی کسی در حال انجام کاری است، حتی یک تشویق کاملاً بی معنی هم می تواند به بهبود خلق و خوی شخص کمک کند و باعث شود احساس شایستگی بیشتری داشته باشد.
البته که در سطوح بسیار پایین، ما خودمان می توانیم این حس را به خودمان القا کنیم. می توانیم از لحاظ روحی خودمان را تشویف کنیم و بگوییم: تو می توانی انجامش دهی!

 آسیب های تله ی نقص

مبتلایان به تله بی ارزشی در سال های ابتدایی زندگی خود، به اندازه کافی تشویق دریافت نکرده اند. به همین دلیل در بزرگسالی، نه می توانند خودشان را تشویق کنند، و نه حتی تشویق های دیگران را باور می کنند. در نتیجه می تواند احساس ترس از شکست، ترس از روبرو شدن با چالش ها، و خجالت کشیدن در هر چیزی که نشانه ی بی کفایتی فرد باشد را ایجاد کند.

به طور کلی آسیب های طرحواره بی ارزشی عبارتند از:

واکنش های سه گانه مبتلایان به طرحواره بی ارزشی

۱- نقش قربانی

اولین عکس العمل در مقابل طرحواره بی ارزشی که بررسی می کنیم، نقش قربانی است.
فرد مبتلا در این نوع واکنش، تصمیم به تسلیم شدن در برابر تله می گیرد.
یعنی فقط می پذیرد که این تله یکی از مشکلات اوست و زندگی را دودستی تسلیم او می کند.
بدون آن که برای تغییر شرایط و رسیدن به ارزشمندی ، تلاشی بکند!

۲- حمله به بی ارزشی

در این نوع واکنش، فردی که دچار طرحواره بی ارزشی شده، عمداً به کارهایی دست می زند که موجب ایجاد درد می شوند.
مثلاً وارد رابطه ای می شود که طرف مقابلش بی ارزشی او را نمایان می کند و با او طوری رفتار می کند که تمام خاطرات بد کودکی جلوی چشمانش ظاهر می شوند.

۳- فرار

سومین عکس العملی که افراد مبتلا به تله بی ارزشی برمی گزینند، فرار است.
در این نوع واکنش، فرد سعی می کند در شرایطی که بی ارزشی و عیوب او را ظاهر می کند، دور بماند.
مثلا وارد هیچ رابطه عاطفی نمی شود و یا روابط عاطفی اش خیلی زود تمام می شوند.

به هر حال، هیچ یک از این عکس العمل ها راه درست مواجهه با طرحواره بی ارزشی یا تله نقص نیست.
هر سه واکنشی که معرفی کردیم، راه های اشتباه و بی نتیجه ای است که باید کنار گذاشته شوند.
زیرا هرکدام به گونه ای مشلات متعددی در زندگی مبتلایان به بی ارزشی ایجاد می کنند.
مشکلاتی که درد روحی و حتی جسمی به همراه دارند.
صدماتی که شاید جبران ناپذیر باشند. مثل عدم توانایی در برقراری رابطه عاطفی صحیح.
که در نتیجه منجر به ایجاد تله های روابط عاطفی و مشکلات به خصوص آن روابط می شود.
بنابراین باید به دنبال درمان این تله باشیم.

 درمان تله بی ارزشی

چگونه می توانید از درمان طرحواره بی ارزشی بهترین نتیجه را بگیرید؟ خوب، دلگرمی بیرونی ممکن است کمک کند. اما دو چیز وجود دارد که باید در درون فرد اتفاق بیفتد تا تغییر واقعی در طول زمان پدیدار شود:

۱- پذیرش اینکه عدم موفقیت یک بخش عادی از زندگی است.

۲- همچنین درک اینکه یک شکست، شخصیت یا هویت فرد را تعریف نمی کند. افرادی که یک بار شکست خورده اند، ممکن است خیلی خوب و موفق با چالش بعدی روبرو شوند. همان طور که توماس ادیسون نشان داد که بعد از هزاران تلاش ناکام، توانسته لامپ را اختراع کند. همچنین او گفت که: من هزار بار شکست نخوردم؛ من فقط هزار راه یادگرفته ام که نمی توان از طریق آنها لامپ ساخت!

اما این ها قدم های اولیه برای درمان تله بی ارزشی است.
برای درمان کامل و اصولی طرحواره بی ارزشی، باید به ارزشمندی و اقتدار درونی برسید.

 نشانه های تله بی ارزشی

طبق ایده های شکست، طرحواره بی ارزشی می تواند از راه های مختلفی پدیدار شود:

  • تفکر همه یا هیچ؛ استفاده از قوانین کلی درباره توانمندی ها. یعنی کاربرد کلماتی مثل همه، همیشه، هیچ وقت، هرگز و… در مواقع صحبت درباره ی خودمان. مثال: من در ریاضی هرگز شایستگی نشان نمی دهم و موفق نمی شوم.
  • از اتفاقات جزئی، بیش از حد برداشت های کلی داشتن. مثال: آن دختر به درخواست ازدواج من پاسخ منفی داد. پس من کلاً دوست داشتنی نیستم.
  • فیلتر ذهنی. مثال: برنده شدن در آن مسابقه شعر شانسی بود. آن داورها احتمالاً فقط برای من احساس تأسف کرده اند.
  • غیرمنطقی پیش بینی کردن. مثال: می دانم که در این پروژه شکست خواهم خورد!
  • و …

هر یک از این ایده ها را می توان کشف و درمان کرد. بنابراین به تدریج، احساس بی ارزشی از بین خواهد رفت و در عوض، توانایی های واقعی تر و درخشان تر پدیدار خواهند شد.


سخن پایانی:

در این مطلب آموختیم مبتلایان به تله بی ارزشی، همواره احساس بی ارزش بودن و بی کفایتی می کنند. بنابراین نباید احساس های آنی که هنگام شکست به سراغ ما می آیند را با این تله اشتباه بگیریم. ما می توانیم با خودانگیزشی این احساسات را سریعاً از بین ببریم. ولی درباره تله رهاشدگی، روند طرحواره درمانی یا روانکاوی هایی که برای درمان آن صورت می گیرد متفاوت است.

اولین قدم برای عبور از تله بی ارزشی یا نقص، شناسایی آن است. برای شناسایی آن نیز نشانه هایی را معرفی کردیم. همچنین شما را با آسیب های این تله آشنا کردیم. امیدواریم اگر این نشانه ها را در خودتان یا فرد دیگری مشاهده کرده اید، برای درمان آن افدام کنید تا از آسیب بیشتر تله بی ارزشی، جلوگیری کنید.

پیشنهادات ویژه برای این مقاله

سوال و نظرات خودتون رو از طریق باکس دیدگاه در پایین با ما به اشتراک بذارید👇

  • سلام، متشکرم. ولی چه اقدامی بکنیم؟
    وقتی فهمیدیم تله بی ارزشی داریم چطور می توانیم از این وضعیت نجات پیدا کنیم؟ راه های درمان؟

    پاسخ

    • سلام سحر جان
      بهتون پیشنهاد میکنم دوره غیرحضوری تله های روابط عاطفی رو تهیه کنید، توی دوره مجموعه ای از راهکارها با رویکردهای مختلف گفته شده که بهتون کمک میکنه که هم از نظر هیجانی با کودک زخم خورده درونمون همراه بشید و حالش رو بهتر کنید و هم با رویکردی شناختی-رفتاری، الگوهای نامناسب خودمون رو تشخیص بدید و اصلاحشون کنید.

دیدگاهتان را بنویسید